Ostatnia niedziela kwietnia każdego roku to Międzynarodowy Dzień Psa Ratowniczego. Od chwili jego ustanowienia, czyli od 2008 r. dzień ten celebrowany jest przez strażaków-ratowników i ich najbliższych czworonożnych partnerów. Jest to doskonała okazja do podkreślenia niezmiernie ważnej roli jaką pełnią te zwierzęta w poszukiwaniu zaginionych osób na rozległych terenach czy też w katastrofach budowlanych.
W Państwowej Straży Pożarnej służy obecnie 27 psów, spośród których ważną specjalność gruzowiskową (która upoważnia do udziału w akcjach ratowniczych) posiada obecnie 14 psów. Ponadto, w Ochotniczych Strażach Pożarnych 24 psy ratownicze posiadają ważną specjalność gruzowiskową, a 108 psów ratowniczych posiada ważną specjalność terenową.
Należy w tym miejscu podkreślić, że specjalność gruzowiskowa obejmuje psy przeznaczone do poszukiwań ludzi zasypanych pod gruzami oraz pod osuwiskami ziemnymi i kamiennymi, natomiast specjalność terenowa obejmuje psy przeznaczone do poszukiwań ludzi zaginionych na terenach trudno dostępnych i leśnych.
W przypadku działań Państwowej Straży Pożarnej wymogiem udziału psa jest posiadanie przez niego specjalności gruzowiskowej. Posiadanie specjalności terenowej istotne jest natomiast w przypadku wsparcia działań Policji, która jest służbą odpowiedzialną za prowadzenie poszukiwań osób w terenie otwartym.
Psy ratownicze PSP wielokrotnie brały udział w akcjach międzynarodowych. W ostatnich latach uczestniczyły w działaniach ratowniczych m.in. po trzęsieniach ziemi w: Turcji – 2023 r., Nepalu – 2015 r., Haiti – 2010 r. oraz w działaniach po wybuchu w porcie w Bejrucie (Liban).
Największe katastrofy w Polsce w ostatnich latach, w których uczestniczyły Specjalistyczne Grupy Poszukiwawczo-Ratownicze z psami to m.in. wybuch gazu w kamienicy w Katowicach w 2023 r. oraz wybuch gazu w domu mieszkalnym w Szczyrku w 2019 r
W 2023 roku psy ratownicze brały udział w sumie w 90 interwencjach.
Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej psami używanymi w Państwowej Straży Pożarnej mogą być psy służbowe (właścicielem psa jest Państwowa Straż Pożarna), psy kontraktowe (właścicielem psa jest funkcjonariusz Państwowej Straży Pożarnej, który podpisał kontrakt z kierownikiem jednostki organizacyjnej Państwowej Straży Pożarnej) oraz inne psy (właścicielem psa jest członek podmiotu włączonego do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego lub z którym zawarto umowę cywilno-prawną).
Aby pies mógł zostać włączony do służby w Państwowej Straży Pożarnej, musi spełnić szereg wymogów.
Zakupu psa służbowego dokonuje się poczynając od wyboru odpowiedniej rasy oraz spełnienia przez psa kryteriów zdrowotnych i użytkowych (w tym uzyskania pozytywnych wyników testów szczeniąt oraz testów mentalności i przydatności do szkolenia). Wspomniane testy określają stopień zależności psa od człowieka, stopień socjalizacji psa i jego przystosowania do życia z człowiekiem, tendencję psa do dominacji i submisji oraz reakcję na ograniczenie ruchów, predyspozycje do aportowania i wrażliwość na bodźce oraz zachowanie psa wobec innych psów. Podczas wyboru psa zwraca się uwagę na jego predyspozycje genetyczne, dokonując często zakupu w hodowlach specjalizujących się w psach ratowniczych (zarówno w kraju, jak i poza jego granicami).
Od momentu zakupu psa rozpoczyna się proces szkolenia, który w przypadku psów służbowych i kontraktowych realizowany jest w jednostkach organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej i jest prowadzony przez instruktorów lub młodszych instruktorów psów ratowniczych lub pod ich bezpośrednim nadzorem. Na tym etapie opiekun lub przewodnik psa powinien odbyć szkolenie przewodników psów ratowniczych. Po wyszkoleniu psa w zakresie posłuszeństwa użytkowego i współpracy oraz lokalizacji osób i ich oznaczania, przewodnik i pies mogą przystąpić do egzaminu klasy 0 (gruzowiskowego i/lub terenowego), jednakże pies musi mieć wówczas ukończone 18 miesięcy. Po zdaniu tego egzaminu należy odbyć szkolenie z zakresu technik i taktyki poszukiwań z wykorzystaniem psów ratowniczych, po którym można przystąpić do egzaminu klasy I (gruzowiskowego i/lub terenowego), który to dopiero uprawnia do udziału w akcjach ratowniczych.
Opisany powyżej proces zakupu dotyczy psa służbowego, natomiast proces szkolenia dotyczy psa służbowego i kontraktowego.
Szkolenie innych psów jest prowadzone we własnym zakresie przez opiekuna lub przez właściwy podmiot, którego członkiem jest opiekun. Zatem spełnienie kryteriów zdrowotnych i użytkowych innych psów weryfikowane jest poprzez uzyskanie pozytywnego wyniku badań weterynaryjnych wskazujących na brak przeciwwskazań do użycia psa w akcji ratowniczej oraz zdanie egzaminu klasy 0 (gruzowiskowego i/lub terenowego).
Dalszy etap jest analogiczny jak w przypadku psa służbowego i kontraktowego, czyli należy odbyć szkolenie z zakresu technik i taktyki poszukiwań z wykorzystaniem psów ratowniczych, po którym można przystąpić do egzaminu klasy I (gruzowiskowego i/lub terenowego).
Warto przypomnieć, że w 2021 roku poprzez zapisy ustawowe usankcjonowano kompleksowo sytuację zwierząt w służbach mundurowych od momentu ich doboru do danej formacji, poprzez czas realizacji zadań, aż po ich sytuację po „zakończeniu służby”. Zatem każdy pies, który zakończy służbę w PSP, objęty jest opieką, aby móc szczęśliwie korzystać z uroków emerytury.
Życzymy naszym czworonożnym ratownikom i ich opiekunom dużo zdrowia i tyle powrotów z akcji co wyjazdów!
Opracowanie: Biuro Planowania Operacyjnego KG PSP/Wydział Prasowy KG PSP/Film: st.str. Krzysztof Pisz/Zdjęcia: st.asp. Marek Leśkiewicz KM PSP Poznań
